DEPRESSIE
WAT IS EEN DEPRESSIE?
Depressie is een ziekte, waarvan de twee belangrijkste kenmerken zijn:
- een sombere depressieve stemming, leegheid;
- het verlies van interesse en plezier, niet meer blij kunnen zijn.
Om van een depressie te kunnen spreken dienen daarnaast meerdere van de volgende zeven klachten of symptomen, gedurende langere tijd aanwezig te zijn:
- een gevoel van waardeloosheid of schuldgevoelens;
- slaapstoornissen;
- verminderde of grotere eetlust of duidelijke gewichtsverandering;
- weinig energie of vermoeidheid;
- concentratieproblemen of besluiteloosheid;
- traagheid of juist aanhoudende lichamelijke onrust;
- terugkerende gedachten over de dood of zelfdoding.
Als u behalve één van de twee belangrijkste kenmerken, meerdere van deze symptomen bij uzelf herkent en ze minstens 2 weken aanhouden, kan het zijn dat er sprake is van een depressie.
PREVALENTIE
Men schat dat op de totale Belgische bevolking 9 % vroeg of laat met een depressie te maken heeft. In België kampt 4,1% van de mannen en 6,8% van de vrouwen met een depressie.
WAT ZIJN MOGELIJKE OORZAKEN BIJ ARTSEN?
- Depressies kunnen vele oorzaken hebben, die nog niet allemaal duidelijk in kaart zijn gebracht
- Er zijn aanwijzingen dat er genetische oorzaken kunnen zijn voor bepaalde types van depressie.
- Daarnaast zijn er nog andere reeds bekende factoren die de gevoeligheid voor een depressie verhogen.
- Mannen en vrouwen die overuren maken, hebben een grotere kans op angsten en depressie. Dit is het sterkst bij het presteren van 49 uur/week of meer. Bij mannen gaat het om een 3,5 procent groter risico, bij vrouwen om 4 procent, aldus een Noors onderzoek van de universiteit van Bergen uit 1999. Ook langdurige stress kan bijdragen tot het krijgen van een depressie.
- Vrouwen zijn vatbaarder voor een depressie dan mannen, mogelijk door de hormonenhuishouding. Alleenstaanden zijn vatbaarder dan mensen in een relatie.
- Ziekten zoals kanker, diabetes, dementie zijn tevens risicofactoren. Let op, een laattijdige depressie kan op zijn beurt ook een symptoom zijn van een beginnende dementie. 20 tot 25% van de personen die algemene medische aandoeningen (diabetes, hartinfarct, carcinomen, cerebrovasculaire aandoeningen) vertoont, zal een depressieve stoornis ontwikkelen in de loop van zijn medische aandoening.
- Personen die een alcoholprobleem hebben, zullen twee tot drie keer meer een angst- of depressieve stoornis vertonen.
- Ook financiële problemen, werkloosheid, ontbreken van een sociaal netwerk en een lagere opleiding zijn risicoverhogende factoren voor het krijgen van een depressie.
- Ten slotte zijn er twee tegenovergestelde karaktertypes die het depressierisico zouden verhogen. Het eerste is “sociotropie”, een soort hypersociabiliteit. Personen die op die manier functioneren, zijn uiterst afhankelijk van hun omgeving. Ze verwachten voortdurend ondersteuning en bevestiging.
- Het tweede karaktertype is overmatige affectieve autonomie. Deze personen zijn uiterst onafhankelijk, niet alleen in wat ze doen, maar ook in hun gevoelsleven. Ze leggen zichzelf doelstellingen op zonder die te delen met anderen en zijn bijzonder gehecht aan hun zelfstandigheid. Het zijn echte controlefreaks, omdat ze absoluut van niemand afhankelijk willen worden.
WAT ZIJN DE SIGNALEN?
Signalen zijn somber humeur, onverschilligheid, nergens plezier aan beleven, denken aan de dood, slaapstoornissen, wijziging van de eetlust, gewichtsschommelingen, minderwaardigheidsgevoel, schuldgevoel, psychomotorische vertraging, vermoeidheid, verminderd denk- en concentratievermogen. Bij een depressie voelt men zich het slechtst ’s ochtends, terwijl men zich bij een burn-out het slechtst voelt ’s avonds.
Terug naar top
WAT ZIJN DE VALKUILEN VOOR ARTSEN?
Algemeen
Verschillende signalen van depressie kunnen wijzen op andere problematieken (bv. burn-out, algemene vermoeidheid,…), vandaar het belang van het stellen van een differentiaaldiagnose. De meest voorkomende problemen hier zijn de miskenning van depressie en de stigmatisatie van de mentale gezondheid.
Specifiek voor artsen
Artsen zijn vaak geneigd om zichzelf te diagnosticeren en riskeren daarbij op blinde vlekken te stuiten of de problematiek te minimaliseren. Het stellen van een differentiaaldiagnose is nochtans belangrijk, en vaak is een confrater beter geplaatst om deze te stellen dan de arts zelf.
Een depressie wordt nog te vaak gezien als een zwakte die de arts het liefst verborgen houdt voor zijn collega’s uit angst voor stigmatisering. Depressie is echter een ziekte die, net als een andere ziekte, iedereen kan overkomen.
HOE KAN MEN EEN DEPRESSIE VERMIJDEN?
Een gezonde levensstijl, een goede balans werk/privé, het vermijden van blootstelling aan langdurige stress en voldoende sporten verminderen de kans om een depressie door te maken, doch een depressie vermijden kan men niet echt, net zomin als men een andere ziekte kan vermijden.
WAT ZIJN DE GEVOLGEN?
De behandeling van depressie is essentieel. Een depressie is een aandoening die zware en vaak rampzalige gevolgen heeft voor het persoonlijke, familiale en sociale leven. Een depressie die niet behandeld wordt kan leiden tot moeilijkheden op professioneel vlak, absenteïsme, relatie- en familieproblemen. Er is ook een belangrijk toegenomen risico op zelfdoding. Een zware depressie leidt in 1 op 15 gevallen tot zelfmoord.
Hoe sneller men ingrijpt, hoe makkelijker een depressie te verhelpen valt.
Een depressie leidt bovendien ook vaak tot middelenmisbruik (drugs, alcohol, benzo’s…).
Meer dan 50% van de depressieve personen vertoont een bijkomende angststoornis.
WAT IS EEN MOGELIJK BEHANDELPLAN ALS MEN EEN DEPRESSIEVE STOORNIS HEEFT ?
Meer dan 70 % van de patiënten heeft snel resultaat met medicatie (met antidepressiva, vnl. SSRI) en psychologische begeleiding of psychotherapie. Geneesmiddelen zijn vaak noodzakelijk om de fysiologische stoornissen te corrigeren en zo een draagvlak te creëren voor een psychotherapeutische behandeling. Tegelijk is het belangrijk dat er geluisterd wordt naar de patiënt. Vandaar ook het belang om bij signalen van depressie bij zichzelf een confrater te contacteren.
Een niet-behandelde depressieve episode duurt gewoonlijk zes maanden of meer. Als de depressie langer dan zes maanden duurt, is de kans op herstel veel kleiner. Een behandeling is dan wel nodig omdat de depressie anders ernstiger of zelfs chronisch kan worden.
Algemene richtlijnen
- probeer uit te zoeken of uw depressie een reactie is op een gebeurtenis of een probleem;
- ga na of er iemand in uw omgeving is met wie u over uw gevoelens en eventuele problemen kan praten;
- probeer te accepteren dat u een depressie heeft, heb geduld en neem de tijd;
- ga op een normale tijd naar bed, maar sta ook op een normale tijd op;
- zoek afleiding in activiteiten die voor u ontspannend zijn;
- blijf maatschappelijk actief, isoleer u niet;
- ga niet op vakantie als u er niet van kan genieten;
- enige lichaamsbeweging zoals fietsen, wandelen of zwemmen werkt heilzaam;
- wacht met het nemen van beslissingen die vergaande gevolgen hebben;
- zoek geen troost in alcohol of drugs.
Lichttherapie
Een lichttherapie is momenteel de voorkeursbehandeling voor de vormen van seizoensgebonden depressie.
Psychotherapie
Het psychotherapeutische aspect kan volstaan bij depressies met een lichte tot matige intensiteit of als psychologische factoren een belangrijke rol spelen.
Drie psychotherapievormen hebben al hun degelijkheid bewezen bij de behandeling van depressies:
- cognitieve en gedragstherapie : deze methode werkt in op de negatieve gedachten en de cognitieve distorsies en probeert deze te vervangen door helpende, positieve gedachten
- interpersoonlijke psychotherapie : deze methode concentreert zich op de fundamentele rol van een harmonieuze integratie van het individu in zijn omgeving, waarbij belang wordt gehecht aan de relationele vaardigheden van de patiënt
- psychodynamische therapie : deze methode beschouwt de depressieve episode als een regressie die gekoppeld is aan onbewuste conflicten uit de kindertijd die nog niet zijn opgelost.
Meer en meer ziet men dat combinaties van bovenstaande therapieën worden ingezet, naast andere therapiemethodieken.
De eerste en belangrijkste raad bij (vermoeden van) depressie is een collega-arts te raadplegen die ervaring heeft met het fenomeen. Hiervoor kan u ook een beroep doen op de vertrouwensartsen van ARTS IN NOOD.
Een andere arts
- zal objectiever naar de feiten kijken, zodat u niet verstrikt geraakt in uw ‘blinde vlekken’,
- kan samen met u kijken hoe in geval van arbeidsongeschiktheid uw patiënten kunnen opgevangen worden door collega’s,
- kan samen met u kijken welke structurele maatregelen er kunnen genomen worden op het vlak van werk om het opnieuw draagbaar en werkbaar te maken,
- is een luisterend oor en kan u begeleiden t.e.m. het terug opnemen van het werk,
- kan eventueel doorverwijzen naar andere gespecialiseerde hulpverleners (psychologen,…).
De begeleiding i.g.v. depressie is, net als bij burn-out, persoonlijk en dient op maat van de betrokkene te worden gemaakt. Een depressieherstelproces is immers een intensief bewustwordings-, individualisatie- en groeiproces dat zeer persoonlijk is. Het herstellen van depressie vraagt om een op de cliënt en zijn omgeving afgestemde integrale aanpak en begeleiding, waarbij het verloop en de aandachtspunten voor ieder verschillend kunnen zijn. Stilstaan bij wat zin geeft en hoop (her)vinden zijn belangrijke pijlers in het begeleidingstraject.
Bij een zware depressie is het raadzaam eerst een medicamenteuze behandeling met antidepressiva op te starten die de patiënt terug in staat moet stellen cognitief te gaan werken.
De persoonlijke begeleiding i.g.v. depressie kan er bijvoorbeeld als volgt uit zien :
Lichamelijk herstel: terug energie opdoen
- rust : herstel wordt bewerkstelligd doordat de bijnieren DHEA (dehydroepiandrosteron) aanmaken, dat als het ware de afvalstoffen opruimt die door stress werden veroorzaakt. Bewust herstelmomenten inbouwen door op regelmatige momenten rustpauzes in te lassen helpt om het stressniveau omlaag te krijgen. Ook ‘hartritmecoherentie’ ademhalingsoefeningen hebben hetzelfde effect.
- langzaam opbouwende dagelijkse beweging buiten en lichamelijke ontspanningsoefeningen. Het is namelijk vooral belangrijk dat u iets doet wat bij u past. Als het even kan ga dan buiten lopen. Buitenlucht en zonlicht, zelfs als de zon niet schijnt, kunnen u helpen bij het herstellen van een depressie.
- vast dag/nachtstramien
- zelfzorg : voldoende en gezond eten, gezonde slaapgewoonten,…
- dingen doen die energie geven en niet verder mentaal uitputten
- extra hulp in het huishouden voorzien
Cognitief herstel
- creatief bezig zijn : knutselen, tekenen, kleuren, schilderen, potten bakken, breien,… Dit spreekt de rechterhelft van onze hersenen aan en ontlast de overbelaste linkerhelft
- psycho-educatie : mensen met stressgerelateerde klachten zijn vaak gebaat met psycho-educatie, waardoor hun problemen inzichtelijk worden en zij vooral leren begrijpen hoe hun situatie aan te pakken zodat ze terug controle en grip op hun leven krijgen
- (zelf)acceptatie en mildheid : mindfulness en andere mentale ontspanningsoefeningen
- niet-helpende gedachten herkaderen en vervangen door positieve helpende gedachten
- mindfulness : in het hier en nu zijn en moeilijke gevoelens leren accepteren als deel van het leven, zonder te oordelen
- het in kaart brengen van de kernkwaliteiten van de arts, als mens en als professional.
Gedragsverandering
De arts uitnodigen en stimuleren om na te gaan hoe de situatie er zal uitzien wanneer de problemen opgelost zijn en te onderzoeken of er al momenten zijn die, al is het maar een beetje, lijken op de gewenste situatie. Het gaat er vervolgens om dit effectieve gedrag uit te breiden en vaker te leren toepassen. Hierbij kunnen o.a. volgende zaken horen :
- eigen grenzen leren (her)kennen en bewaken ; ‘neen’ leren zeggen
- zelfrespect leren
- waarden, levensdoelen en prioriteiten herbekijken om te komen tot gedragsverandering
- (gedeeltelijke) heroriëntering van beroepswerkzaamheden naar gelang van de als belangrijk gedefinieerde levensdoelen
Sociaal systeem herbekijken
Een arts werkt niet op een eiland maar binnen een sociaal systeem bestaande uit gezin, vrienden, collega’s, patiënten,… Enerzijds wordt er gekeken welke aanpassingen binnen het sociale systeem nodig zijn en waar er zich hulpbronnen in het systeem bevinden. Het doel is te streven naar een ander evenwicht met de omgeving.
- nieuwe aanpak/organisatie/openingsuren uitwerken alvorens weer op te starten. Terug in exact dezelfde context stappen als diegene waarin men ziek is geworden, kan vroeg of laat enkel leiden tot herval.
- screening van werkorganisatie met behulp van derden/collega’s/human resources afdeling om efficiëntie te verhogen en nodige aanpassingen te implementeren
- manier van werken/communiceren binnen het team (afdeling, groepspraktijk, wachtkring,…) herbekijken
- vrijgekomen tijd invullen met energiegevende activiteiten.
Re-integratie na voldoende lichamelijk en mentaal herstel. Enkel als u er zich ZELF volledig klaar voor voelt, dus niet onder druk van omstandigheden, patiënten, collega’s, vrienden en familie,…
- langzaam opbouwen, grenzen bewaken en waken over nieuwe signalen van depressie !!
- (opnieuw) contact opnemen met collega’s en re-integratie doorpraten; nagaan hoe er kan samengewerkt worden en kijken op welke manier dossiers/patiënten weer kunnen overgedragen worden en op welk ritme
- oplijsten van risicofactoren en signalen en kijken hoe men tewerk zal gaan als er weer signalen opduiken. Daarbij hoort ook het zich verder laten opvolgen/begeleiden door een vertrouwenspersoon nadat alles weer op de rails staat en men zich volledig ‘depressie-vrij’ voelt
- bijkomende opleidingen volgen ter ondersteuning/heroriëntatie
Laatste mogelijke remedie : ECT
Als er verschillende behandelmogelijkheden zijn geprobeerd die niet genoeg resultaat hebben, kan in overleg met uw zorgverlener gekozen worden voor ECT. ECT is de afkorting van elektroconvulsieve therapie. ECT wordt pas toegepast als verschillende medicijnen zijn geprobeerd maar niet goed genoeg werken. Maar ook bij zeer ernstige, levensbedreigende depressies (bij gedachten aan zelfdoding of ernstige verwaarlozing) kan elektroconvulsieve therapie worden overwogen. ECT wordt onder narcose uitgevoerd. ECT mag alleen door een psychiater worden uitgevoerd die werkzaam is binnen een instelling waar voldoende ervaring is met het toepassen van ECT.
We moeten erop letten dat het soms nodig is, vooraleer ECT toe te passen, de persoon op te nemen in een gespecialiseerde dienst om toe te laten op intensieve wijze rust, bescherming, psychotherapeutische en medicamenteuze behandeling en soms ECT te combineren.
Neem contact op
ARTS IN NOOD is een centraal contactpunt voor artsen die worstelen met psychische gezondheidsproblemen. De artsen of iemand uit hun omgeving kunnen telefonisch of via het invulformulier contact opnemen met de coördinator van het project ARTS IN NOOD.